Akılcı İlaç Kullanımı
Raziye Şule (Sürmelibey) Gümüştakım
Konuşma Özeti:
Akılcı ilaç kullanımı(AİK) kişilerin hastalığına ve bireysel özelliklerine göre;uygun ilacı,uygun sürede,uygun dozda,en düşük maliyetle kolayca sağlayabilmeleri olarak tanımlanmaktadır.Bu tanım ilk defa 1985 yılında Nairobi’de Dünya Sağlık Örgütü tarafından yapılmıştır.
AİK ilkeleri
•Etkililik,uygunluk,maliyet ve güvenlilik göz önüne alınmalı
•Tedavi planlarken doğru tanıya dayanılmalı
•Doğru ilaç,doğru doz,doğru süre ve doğru uygulama yolu belirlenerek uygulanmalı
•Tedavi başarısı,yan etkiler ve hastanın uyumu değerlendirilmeli
•Çoklu ilaç kullanımlarında etkileşimler öngörülebilmeli
•Tedavinin;uygulanabilirliği ve maliyeti değerlendirilmeli
Akılcı olmayan ilaç kullanımı örnekleri: İlaç kullanımında özensiz davranılması(uygulama yolu,süre,doz), ilaçların gereksiz ve aşırı kullanımı, gerekmediği halde çoklu ilaç kullanımı7polifarmasi, ilaçların su yerine başka içeceklerle alınması, süresi geçmiş ilaçların kullanılması, hekim önerisi dışında uygunsuz kişisel tedavilere başvurulması,gereksiz enjeksiyon kullanımı,gereksiz ve uygunsuz vitamin kullanımı,bilinçsiz gıda takviyesi ve bitkisel ürünlerin kullanımı,ilaç-ilaç ve besin-ilaç etkileşimlerinin ihmal edilmesi,gereksiz antibiyotik kullanımı
Akılcı olmayan ilaç kullanımı hastaların tedaviye uyumunun azalmasına,ilaç etkileşimlerine bağlı istenmeyen sonuçlara,ilaçlara karşı direnç gelişmesine,hastalıkların tekrarlamasına ya da uzamasına,yan etki görülme sıklığının artmasına,tedavi maliyetlerinin artmasına neden olur.
Akılcı antibiyotik kullanımı için etken biliniyorsa en dar spektrumlu antibiyotik kullanılması,sistemik ilaçların topikal kullanılmaması,kısa süreli profilaksi,uygun doz ve sürede kullanım,tedavi maliyetine dikkat edilmesi gereklidir.
AİK için hastalarda mutlaka kronik rahatsızlıklar,kullanılmakta olan ve en son kullanılan ilaçlar,gıda takviyesi ve bitkisel ürünler,tedavinin gidişi, tedavi süresince yapılması ve yapılmaması gerekenler,kontrol randevusunun gerekliliği,ilaçların olası yan etkileri,besin ve ilaç etkileşimleri,alerjik durumlar(ilaç,besin)sorgulanmalıdır.
DSÖ tarafından akılcı ilaç kullanımının teşvik edilmesi için önerilen temel müdahaleler
•İlaç kullanım politikalarını koordine edecek ve bunların etkilerini izleyecek kurumlar oluşturmak
•Eğitim denetim ve karar alma süreçlerinin desteklenmesine yönelik klinik tanı ve tedavi rehberlerinden yararlanmak
•İlk seçenek tedavileri esas alan temel ilaçlar listesi oluşturmak
•Bölgelerde ve hastanelerde ilaç ve tedavi kurulları kurmak
•Mezuniyet öncesi müfredat programında probleme dayalı farmakoterapi eğitimi vermeyi sağlamak
•Bir gereklilik olarak hizmet içi sürekli tıp eğitimleri düzenlemek
•Kurumsal çerçevede izleme,denetim ve geri bildirim sistemlerini geliştirmek
•İlaçlar konusunda bağımsız bilgi kaynaklarını kullanmak
•Kamuoyunu ilaçlar hakkında eğitmek
•Etik olmayan mali girişimlerden sakınmak
•Uygun ve zorunlu düzenlemeleri hayata geçirmek
•İlaçların ve personellerin mevcudiyetini güvence altına almaya yönelik yeterli devlet harcamalarını sağlamak
Uygun olmayan ilaç kullanımı şekilleri:Çoklu ilaç kullanımı(polifarmasi),ilaçların gereksiz ve aşırı kullanımı,klinik rehberlere uyumsuz tedavi seçimi,piyasaya yeni çıkan ilaçların uygunsuz tercihi,ilaç kullanımında özensiz davranılması,uygunsuz kişisel tedavilere başvurulması,gereksiz antibiyotik tüketimi,gereksiz enjeksiyon önerilmesi,gereksiz ve uygunsuz vitamin kullanımı,bilinçsiz gıda takviyesi ve bitkisel ürünlerin kullanımı,ilaç-ilaç etkileşimleri ve besin-ilaç etkileşimlerinin ihmal edilmesi,imha yöntemlerinin uygun olmaması
Gelişmekte olan ülkelerde ilaçların yarısından fazlası,gelişmiş ülkelerde de ilaçların önemli bir miktarı ve özellikle antibiyotikler akılcı olmayan biçimde kullanılmakta olup ulusal sağlık bütçelerinin %10-40’ı ilaçlara harcanmaktadır.
DSÖ’nün önerdiği Probleme Dayalı Akılcı Tedavi Modeli ile ilişkili olmak üzere ilaç seçim işleminin akılcı yürütülmesi 5 adımda gerçekleştirilebilir.
- Hastalığın/yakınmanın tanımlanması
- Tedavi amaçlarının belirlenmesi
- Hastalığın/yakınmanın tedavisinde kullanılabilecek ilaç gruplarının listesinin yapılması
- Seçim ölçütleri doğrultusunda etkili bir ilaç grubunun seçilmesi ve K-ilacın belirlenmesi
- Hasta başı uygunluk sorgulamasında bulunulan durumlara yönelik alternatif K-ilaç seçimi
Aile hekimliği,hastaları uzun süre takip edebilme,kolay izleme ve değerlendirme,yeterli zamanı ayırarak tedavi düzenleyebilme avantajlarına sahip olduğu için Türkiye’de AİK’in yaygınlaştırılmasına önemli katkılar sunmaktadır.Dolayısıyla aile hekimlerinin ilacın akılcı olarak kullanılmasındaki rolünün bilinmesi son derece önemlidir.
AİK için örgün ve yaygın eğitim olanakları sürekli kullanılmalı ve geliştirilmeli,kazanılan tutum ve davranışların korunması ve desteklenmesi için gerekli düzenlemeler yapılmalı,ilaç politikaları bu yönde şekillendirilmelidir.
#157